ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ Α.Ο.Ζ. ΕΝΝΟΙΕΣ, ΟΡΙΣΜΟΙ, ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ Α.Ο.Ζ. ΕΝΝΟΙΕΣ, ΟΡΙΣΜΟΙ, ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
(Το πλήρες κείμενο της ομιλίας του συναδέλφου Απόστολου Τζαρού στην εκδήλωση της 21ης-03-2013)

Το διεθνές δίκαιο μεταξύ άλλων ρυθμίζει και τις διαφορές μεταξύ των κρατών. Για να υπάρξει όμως μία διαφορά πρέπει να υπάρχει πεδίο διαφοράς. Π.χ. το διάστημα. Μέχρι πριν από μισό αιώνα το διάστημα ήταν ένα θέμα που δεν αφορούσε το διεθνές δίκαιο διότι δεν υπήρχε πεδίο για τέτοιες ρυθμίσεις καθώς τότε το διάστημα δεν μπορούσε κανένα κράτος να το ελέγξει η να κάνει ενέργειες σε αυτό. Σήμερα όμως υπάρχει επιτροπή του Ο.Η.Ε. για το δίκαιο του διαστήματος. Προηγούνται οι υλικές ενέργειες και κατόπιν έρχεται το δίκαιο με τον ρυθμιστικό του ρόλο. Δηλαδή προηγείται η κοινωνία και ακολουθεί το δίκαιο.

Ακριβώς το ίδιο συνέβει και με το δίκαιο της θάλασσας. Το δίκαιο της θάλασσας ρυθμίζει διαφορές που αφορούν την θάλασσα, μεταξύ των κρατών. Πρέπει όμως να προϋπάρχουν αυτές οι διαφορές, να προηγείται η δραστηριότητα των κρατών στην θάλασσα ώστε να έρθει κατόπιν το δίκαιο να ρυθμίσει αυτή την δραστηριότητα.

Αρχικά λοιπόν το δίκαιο της θάλασσας δεν ήταν αναπτυγμένο διότι τα κράτη είχαν εξουσία στα λιμάνια όπου λόγω της εγγύτητας της στεριάς ίσχυε το δίκαιο της χώρας που ανήκει ο λιμένας. Όσο απομακρύνονταν το πλοίο από την ακτή τόσο τα κράτη έχαναν το ενδιαφέρον τους για το τί γίνεται μακρυά μέσα στην θάλασσα, αλλά χάνονταν  και η κυριαρχία, η εξουσία που είχε το κράτος επί της θαλάσσης. Για τον λόγο αυτό δεν υπήρχε και τριβή μεταξύ των κρατών και άρα θέμα ρύθμισης μίας κατάστασης από το δίκαιο. Το μόνον που τους ενδιέφερε ήταν το δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοϊας καθώς και η καταπολέμηση της πειρατείας. Προϊόντος του χρόνου όμως οι άνθρωποι αποκτούν μεγαλύτερη εξουσία μέσα στην θάλασσα. Κατασκευάζουν μεγαλύτερα πλοία, η αλιευτική ικανότητα αυξάνει σε ποσότητα, τα πλοία ανοίγονται μακρυά μέσα στην θάλασσα. Επιπλέον αρχίζει η δυνατότητα εκμετάλλευσης του βυθού (μαργαριτάρια, όστρακα, οστρακοειδή, κοράλλια). Έτσι σιγά σιγά αρχίζουν οι συγκρούσεις συμφερόντων διότι μπορεί δύο κράτη να θέλουν να αλιεύσουν στα ίδια ύδατα ή να εκμεταλλευτούν τον βυθό.

Καθώς λοιπόν τα κράτη επέκτειναν την κυριαρχία τους στην θάλασσα, ήρθε το διεθνές δίκαιο και συγκεκριμένα ο κλάδος του δικαίου της θάλασσας να ρυθμίσει τις νέες διαφορές. Το πρώτο πράγμα βέβαια που κάνει μία επιστήμη όπως το δίκαιο είναι να οριοθετήσει τις αρμοδιότητές της. Αυτό γίνεται με τους ορισμούς. " Αρχή επιστήμης η των ονομάτων επίσκεψις" όπως είπε ο Αντισθένης.

Έτσι το δικαιο αρχίζει να δημιουργεί έννοιες που περιγράφουν και εφράζουν τα δεδομένα που ρυθμίζει. Αυτές οι έννοιες που διατυπώνονται με όρους, δεν ταυτίζονται απαραίτητα με την έννοια που έχουν οι όροι αυτοί στην κοινωνία. Π.χ. ίδρυμα είναι για την κοινωνία ένα νοσηλευτικό κατάστημα, κυρίως ψυχικής νόσου, ενώ για το αστικό δίκαιο είναι η περιουσία που ορίστηκε για ορισμένο σκοπό.   

Στο δίκαιο της θάλασσες τέτοιες έννοιες είναι η υφαλοκρηπίδα, η αιγιαλίτιδα ζώνη, το υφαλοπρανές, το υφαλοπλαίσιο, η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη,η συνορεύουσα ζώνη.

Αιγιαλίτιδα ζώνη, ή χωρικά ύδατα ή χωρική θάλασσα. Είναι η γειτονική προς την ξηρά θαλάσσια περιοχή. Στη ζώνη αυτή το παράκτιο κράτος έχει πλήρη κυριαρχία ως εάν ήτο έδαφος του παράκτιου κράτους. 

Στην αρχή ήταν πλάτους 3 μιλίων διότι τόσο ήταν το βεληνεκές των κανονιών. Διότι επικρατούσε η άποψη ότι η εξουσία της ξηράς στη θάλασσα παύει όταν παύει να η ένοπλη ισχύς της ξηράς πάνω στη θάλασσα. Η αλήθεια όμως είναι ότι μέχρι το 1800 το βεληνεκές του κανονιού ήταν 1,5 μίλι.

Σήμερα ισχύει από 0 έως 12 μίλια και η κατοχύρωση αυτή είναι εθιμική δηλαδή την έχει κάθε κράτος αυτοδικαίως, αρκεί να το ανακοινώσει στη διεθνή κοινότητα ώστε να γνωρίζουν τα υπόλοιπα μέλη τα όριά της.

Η Ελλάδα έχει κηρύξει πλάτος χωρικών υδάτων 6 μιλίων.

Συνορεύουσα ζώνη: έχει έκταση μέχρι 24 μίλια από την ακτή. Αφορά εξουσίες που έχουν να κάνουν με την πρόληψη και την καταστολή παραβιάσεων  της τελωνειακής, φορολογικής, μεταναστευτικής, υγειονομικής νομοθεσίας που έλαβαν χώρα ή πρόκειται να λάβουν χώρα στο έδαφός του ή στην αιγιαλίτιδα ζώνη. Σε αυτή την ζώνη, εάν ανακηρυχθεί ,μπορεί ένα κράτος να κάνει νηοψίες στα πλέοντα πλοία εάν έχει υποψίες ότι παραβιάζεται η νομοθεσία των ανωτέρω θεμάτων.

Η Ελλάδα δεν έχει κηρύξει συνορεύουσα ζώνη.

Υφαλοκρηπίδα:

Α) Γεολογικός ορισμός: υφαλοκρηπίδα είναι η συνέχεια της ξηράς κάτω από την θάλασσα και μέχρι του σημείου όπου το επικλινές του βυθού γίνεται απότομα έντονο. Η κλίση αυτή παρατηρείται περίπου στο βάθος των 150 – 200 μέτρων. Η απόσταση από την ακτή μπορεί να είναι λίγα μέτρα (Νορβηγία), μέχρι και πάνω από 1000 μίλια (Κίνα, Ρωσσία). Τα βουνά με βάθος μικρότερο των 200 μέτρων εκτός υφαλοκρηπίδας δεν αποτελούν υφαλοκρηπίδα.

Εκτός από την υφαλοκρηπίδα υπάρχουν και οι όροι υφαλοπρανές, υφαλοπλαίσιο και ωκεάνια άβυσσος.

Υφαλοπρανές: είναι το τμήμα του βυθού μετά την υφαλοκρηπίδα (200 μ βάθος) και μέχρι το βάθος των 2500 μ.

Ηπειρωτικό ανύψωμα: ονομάζεται το μέρος του βυθού μετά το τέλος του υφαλοπρανούς και προς την ωκεάνια άβυσσο και σχηματίζεται από τις κατακρημνήσεις και άλλα φαινόμενα.

Υφαλοκρηπίδα + υφαλοπρανές + ηπειρωτικό ανύψωμα = υφαλοπλαίσιο

Ωκεάνια άβυσσος: είναι το τμήμα του βυθού το έχον βάθος μεγαλύτερο των 2500 μέτρων. Από 2500μ μέχρι 5700 μ βάθος ονομάζεται ωκεάνια πεδιάδα. Από τα 5700 μέτρων ονομάζεται λάκκος της αβύσσου.

Επειδή όμως το βάθος αυτό δεν έχει σταθερή απόσταση απόσταση από την ακτή, αλλά εξαρτάται από την γεωμορφολογία του βυθού,  δημιουργήθηκε η νομική έννοια της υφαλοκρηπίδας. Εδώ γίνεται προσπάθεια να οριστεί η υφαλοκρηπίδα και κυρίως να οριστεί μία σταθερή απόσταση από την ακτή κοινή για όλες τις χώρες.

Η απόσταση αυτή ορίστηκε στα 200 μίλια αν το ηπειρωτικό ανύψωμα είναι εντός των 200 μιλίων από την ακτή.

Εάν το υφαλοπρανές κείται πέραν των 200 ναυτικών μιλίων από την ακτή τότε η νομική υφαλοκρηπίδα ορίζεται είτε στα 350 μίλια, είτε στα 100 μίλια πέραν της ισοβαθούς γραμμής των 2500 μέτρων, είτε στα 60 μίλια από την βάση του ηπειρωτικού ανυψώματος. Εάν η υφαλοκρηπίδα εκτείνεται στα 200 μίλια τότε ταυτίζεται με την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη.

Δικαστήριο Χάγης. Απόφαση 20^ης Φεβρουαρίου 1969. Υφαλοκρηπίδα βόρειας θάλασσας.  
Η υφαλοκρηπίδα είναι η συνέχεια του εδάφους του παράκτιου κράτους. 
Ως εκ τούτου τα δικαιώματα υπάρχουν εξ’ υπαρχής και αφ’ εαυτά (ab initio και ipso jure).  Το παράκτιο κράτος δεν χρειάζεται να προβεί σε καμία ενέργεια για να τα αποκτήσει, ούτε απαιτείται κάποια προϋπόθεση ή συστατική πράξη για να τα ασκήσει. Εάν πάλι δεν τα ασκήσει τα δικαιώματά του, δεν αποδυναμώνονται.

Κανείς δεν μπορεί να ασκεί τις εξουσίες εκ των δικαιωμάτων χωρίς τη ρητή συγκατάθεση του παράκτιου κράτους.

Τα δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας ονομάζονται κυριαρχικά. Η ορολογία αυτή είναι εισήγηση του Έλληνα καθηγητή Ιωάννη Σπυρόπουλου (1896- 1972, καθηγητής Α.Π.Θ. 1928-1938).

Τα δικαιώματα αυτά καλύπτουν:

Α) όλα τα ορυκτά (στερεά, υγρά, αέρια),

Β) τους στατικούς οργανισμούς του βυθού (π.χ. κοράλλια, οστρακόδερμα).

Γ) τους ζώντες οργανσμούς του βυθού που δεν πλέουν αλλά περπατάνε στον βυθό. Εάν ένας οργανισμός άλλοτε πλέει και άλλοτε βαδίζει θεωρείται ότι βαδίζει εάν αυτό συμβαίνει κατά την εποχή που αλιεύεται (π.χ. αστακοί), αλλά και τα χταπόδια.

Β + Γ = οι οργανισμοί του βυθού.

Μάλιστα δημιουργήθηκαν και διενέξεις μεταξύ κρατών για την αλιεία οπως αυτές μεταξύ ΉΠΑ - Ιαπωνίας το 1964 για την βασιλική καραβίδα

Βραζιλίας – Γαλλίας για τους αστακούς.

Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη

1930 η συνδιάσκεψη της Χάγης για το δίκαιο της θάλασσας αναγνώρισε την ανάγκη προστασίας των θαλάσσιων πόρων πέρα από την αιγιαλίτιδα ζώνη. (0-12 μίλια).

Την εποχή εκείνη, κράτη που δεν είχαν μεγάλη υφαλοκρηπίδα, διότι είχαν πολύ απότομες ακτές, άρχισαν να αναζητούν τρόπους ώστε να εξασφαλίσουν τους φυσικούς τους πόρους τουλάχιστον πάνω από τον βυθό. Όταν καθορίστηκαν οι υφαλοκρηπίδες πολλών κρατών με την σύμβαση της Γενεύης το 1958 φάνηκαν οι αδικίες σε ορισμένα κράτη λόγω της γεωγραφίας του παράκτιου βυθού.

Το κύριο πρόβλημά τους ήταν να μην έρχονται ξένοι αλιευτικοί στόλοι να αλιεύσουν στις παράκτιες ζώνες των κρατών με μικρή υφαλοκρηπίδα.

Το 1960 μερικά κράτη της Λατινικής Αμερικής επέκτειναν την Αιγιαλίτιδα Ζώνη στα 200 μίλια. Πολλά κράτη του αναπτυσσόμενου κόσμου μίλησαν για την ανάγκη να διαφυλαχτεί η οικονομική εκμετάλλευση του θαλάσσιου πλούτου.  Τότε οι Λατινοαμερικάνοι έκαναν λόγο για «πατρογονική θάλασσα».

Η αντιπροσωπεία της Κένυας πρότεινε τον όρο «Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη» ο οποίος και επεκράτησε.

Α.Ο.Ζ. =200μίλια – αιγιαλίτιδα ζώνη

Η Α.Ο.Ζ. σου δίνει όλα τα δικαιώματα που σου δίνει η υφαλοκρηπίδα αλλά σου δίνει δικαιώματα και επί των υπερκείμενων του βυθού υδάτων. Επομένως σου παρέχει το δικαίωμα της αποκλειστικής αλίευσης. Το 99% των ψαριών αλιεύονται εντός της Α.Ο.Ζ.  Επίσης σου παρέχει το δικαίωμα να παράγεις ενέργεια από τα ύδατα (π.χ. εκμεταλλευόμενος τα κύματα (Πορτογαλία) και τους ανέμους.

Τα ανωτέρω είναι τα λεγόμενα κυριαρχικά δικαιώματα. Δεν μπορεί όμως να εμποδιστεί η ελεύθερη ναυσιπλοϊα και η υπέρπτηση. Η κυριότερη λεπτομέρεια με την Α.Ο.Ζ. που μας αφορά, σε αντιπαραβολή με την υφαλοκρηπίδα είναι α) καταργείται η γεωγραφική θεμελίωση του όρου, δηλαδή δεν ισχύουν εδώ τα επιχειρήματα της Τουρκίας π.χ. ότι τα ελληνικά νησιά εδράζονται πάνω στην προέκταση της στεριάς της Μικράς Ασίας, β) Α.Ο.Ζ. έχει και κάποια βραχονησίδα που μπορεί να συντηρήσει ζωή, και δεν είναι απαραίτητο να διατηρεί ζωή.

Εκτός των ανωτέρω έχει τη δικαιοδοσία να τοποθετήσει τεχνητά νησιά και εγκαταστάσεις για την επιστημονική έρευνα των θαλασσών για την προστασία από την ρύπανση.

Εξαίρεση: Στην Α.Ο.Ζ. μπορούν να αλιεύουν και περίκλειστα κράτη γειτονικά του παραθαλάσσιου. Το πόση ποσότητα θα αλιευτεί καθορίζεται από τα παράκτια κράτη για τα ψάρια που από την θάλασσα πηγαίνουν προς τα ποτάμια ιδίως για να γεννήσουν όπως οι σολωμοί (ανάδρομα ψάρια). 

Όμως για τα ψάρια που πηγαίνουν από τα γλυκά νερά για να γεννήσουν στη θάλασσα (π.χ. τα χέλια, (κατάδρομα ψάρια) τότε την ποσότητα που επιτρέπεται να αλιευθεί ορίζεται από το κράτους στα ύδατα του οποίου περνάει το μεγαλύτερο μέρος το ψάρι.

Στα υπόλοιπα μεταναστευτικά είδη η ποσότητα καθορίζεται με διεθνή συνεργασία.

Όταν τρίτα κράτη παραβιάζουν την εκμετάλλευση των βιολογικών πόρων τότε το κράτος της Α.Ο.Ζ. μπορεί να κάνει νηοψία και ακόμη να κατάσχει το πλοίο.

Τα δικαιώματα της Α.Ο.Ζ. είναι εκ του νόμου. (ipso jure).

Επιμέλεια Απόστολος Τζαρός.