«Τέσσερα άστρα γύρω-γύρω
Κι είναι στη μέση ήλιος λαμπρός
Τέσσερα χρόνια όλο μύρο
Κι ο ήλιος ο Αρχηγός».
«Έχω πίστη στον Χριστούλη
Σεβασμό στον Βασιλιά
Σαν μεγάλο πατερούλη
Αγαπώ τον Μεταξά».
(Ποιήματα του τότε νεολαίου της ΕΟΝ Μίκη Θεοδωράκη -του
γνωστού- το πρώτο γραμμένο το 1940 αφιερωμένο στα 4 χρόνια
διακυβερνήσεως της χώρας από το Εθνικό Καθεστώς της 4ης Αυγούστου και το δεύτερο αφιερωμένο στον Εθνικό Κυβερνήτη Ι. Μεταξά).
Η κυβερνητική μεταβολή και η εγκαθίδρυση του εθνικού-ολοκληρωτικού καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, επεβλήθη χωρίς να χυθεί ούτε μία σταγόνα ελληνικού αίματος! Την 10η βραδινή της 4ης
Αυγούστου 1936, ο τότε πρωθυπουργός παραδίδει δύο διατάγματα στον
Βασιλέα. Ο Βασιλεύς τα υπογράφει. Η εθνική μεταβολή έχει ήδη
συντελεσθεί! Τόσο απλά!
Ο εθνικός κυβερνήτης Ι. Μεταξάς, εγεννήθη στις 12 Απριλίου του 1871
στην Ιθάκη. Το 1886 εισέρχεται στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων.
Εξέρχεται της Σχολής το 1890, με βαθμό αποφοιτήσεως 19,9 (με άριστα το
20) και ονομάζεται ανθυπολοχαγός του Μηχανικού. Συμμετέχει στον ατυχή
πόλεμο του 1897, ενώ τον Απρίλιο του ιδίου έτους συναντά για πρώτη φορά
τον Διάδοχο και μετέπειτα Στρατηλάτη Βασιλέα Κωνσταντίνο. Το ίδιο έτος, ο
Ι. Μεταξάς μεταβαίνει για μετεκπαίδευση στην Στρατιωτική Ακαδημία του
Βερολίνου. Από την Γερμανία θα φύγει το 1903, τιμηθείς με την εξής
επιγραφή στην Πολεμική Ακαδημία: «Ουδέν πρόβλημα άλυτον δια τον Ι. Μεταξά»!
Επιστρέφει στην Αθήνα και το 1904 τοποθετείται στο νεοϊδρυθέν Σώμα
Γενικών Επιτελών. Το 1906 έχει ήδη προαχθεί σε Λοχαγό. Το 1909,
παντρεύεται την Λέλα Χατζηϊωάννου, που παρέμεινε πιστή σύντροφός του μια
ολόκληρη ζωή. Απ’ τον γάμο αυτόν απέκτησε δύο κόρες. Όταν ο Βενιζέλος
γίνεται πρωθυπουργός, ορίζει τον Ι. Μεταξά υπασπιστή του. Όταν ξέσπασαν
οι Βαλκανικοί Πόλεμοι , ο Ι. Μεταξάς βρέθηκε στην πρώτη γραμμή και
εισήλθε νικητής μαζί με τον Κωνσταντίνο, στα Ιωάννινα και στην
Θεσσαλονίκη. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος βρίσκει τον Ι. Μεταξά στο
στρατόπεδο των ουδετερόφιλων. Διαφωνεί, λοιπόν, με τις επιλογές του
Βενιζέλου, που τον αποστρατεύει πρόωρα το 1916, με τον βαθμό του
Συνταγματάρχου.
Το 1917, εξορίζεται από το βενιζελικό καθεστώς στην… Κορσική! Μετά τις
εκλογές του 1920 και την επάνοδον του Κωνσταντίνου, επανέρχεται και ο Ι.
Μεταξάς. Επιστρέφει στον Στρατό, αλλά συντόμως αποστρατεύεται οριστικώς
με τον βαθμόν του Στρατηγού. Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, είναι ο
αρχηγός του αποτυχημένου κινήματος Λεοναρδοπούλου-Γαργαλίδη, για το
οποίο καταδικάζεται και καταφεύγει πολιτικός εξόριστος στην Ιταλία.
Επιστρέφει στην πατρίδα το 1924 (αφού του είχε χορηγηθεί αμνηστία) και
πολιτεύεται για πρώτη φορά με το «Κόμμα των Ελευθεροφρόνων», που είχε
ιδρύσει ο ίδιος και λαμβάνει 54 έδρες (επί 250). Την ίδια χρονιά, το
κόμμα του συμμετέχει στην κυβέρνηση και ο ίδιος αναλαμβάνει το υπουργείο
Συγκοινωνιών. Το 1928 αποσύρεται αηδιασμένος από την πολιτική, αλλά
επιστρέφει το 1934. Στις εκλογές του 1936, το κόμμα του καταλαμβάνει 17
έδρες στην νέα βουλή, συμμετέχει στην κυβέρνηση και ο ίδιος αναλαμβάνει
(τον Μάρτιο) το υπουργείο Στρατιωτικών. Τον Απρίλιο του 1936 πεθαίνει ο
πρωθυπουργός Δεμερτζής και ορκίζεται πρωθυπουργός ο Ι. Μεταξάς, με
πεντάμηνη θητεία. Εν τω μεταξύ, ξεσπούν κοινωνικές ταραχές,
προετοιμασμένες μεθοδικά από το ΚΚΕ, με σκοπό την πρόκληση εμφυλίου
πολέμου. Ήδη, έχει ξεσπάσει όμοια σύγκρουση στην Ισπανία. Οι στιγμές
είναι κρίσιμες. Το ΚΚΕ ρίχνει το γάντι στην κυβέρνηση Μεταξά και
προκηρύσσει γενική απεργία για τις 5 Αυγούστου 1936. Θα είναι η μέρα
αυτή η αρχή ενός αιματηρού ελληνικού εμφυλίου πολέμου;
Ο Ι. Μεταξάς, αντιλαμβάνεται αμέσως τον κίνδυνο και γράφει στο ημερολόγιό του:
«Δι’ ημάς τους Έλληνας, το πρόβλημα δεν είναι πως θα μείνομεν στον κοινοβουλευτισμόν, αλλά δια ποιας θύρας θα εξέλθομεν αυτού. Δια της θύρας του κομμουνισμού ή δια της θύρας του Εθνικού Κράτους; Ας εκλέξομεν».
Ο Ι. Μεταξάς δεν έχει κανένα δίλημμα και την 4η
Αυγούστου προλαβαίνει τους κομμουνιστάς και επιβάλλει τον δεύτερο δρόμο
της εξόδου από τον κοινοβουλευτισμό: το Εθνικό Κράτος! Δίδει δε αμέσως
το ακριβές στίγμα του Νέου Κράτους:
«Η Ελλάς από της 4ης
Αυγούστου έγινε κράτος αντικομμουνιστικό, κράτος αντικοινοβουλευτικό,
κράτος ολοκληρωτικό, κράτος με βάση αγροτική και εργατική και κατά
συνέπειαν κράτος αντιπλουτοκρατικό. Δεν έχει βέβαια κόμμα ιδιαίτερο να
κυβερνά. Αλλά κόμμα είναι όλος ο λαός, εκτός από τους αδιόρθωτους
κομμουνιστάς και τους αντιδραστικούς παλαιοκομματικούς».
Υπάρχουν βεβαίως κι άλλες, πληρέστερες αναφορές με τις οποίες ο Ι.
Μεταξάς δίδει το ιδεολογικό του στίγμα. Ας τις παρακολουθήσουμε.
Στα
Τετράδια των Σκέψεών του, λοιπόν, αναφέρει στις αρχές του 1940, περί της
λεγομένης «αντιπροσωπευτικής» ή «κοινοβουλευτικής δημοκρατίας» (δυτικού
τύπου) τα εξής: «Ας εξετάσουμε καλά τι θα πει Δημοκρατία – η Democracy- είναι το παιδί του καπιταλισμού.
Είναι το όργανο με το οποίο ο καπιταλισμός κυριαρχεί πάνω στην λαϊκή
μάζα. Είναι το όργανο με το οποίο κατορθώνει, ο καπιταλισμός, να
παριστάνει την θέλησή του ως την λαϊκή θέληση. Αυτό το είδος της
Δημοκρατίας χρειάζεται εκλογές καθολικής μυστικής ψηφοφορίας, άρα
οργανωμένα κόμματα και συνεπώς μεγάλα κεφάλαια. Χρειάζεται για τον ίδιο
λόγο εφημερίδες, άρα μεγάλα κεφάλαια. Χρειάζεται εκλογική οργάνωση κάθε
φορά και εκλογικούς αγώνες, άρα χρήματα. Κι άλλα τόσα που απαιτούν
κεφάλαια. Επομένως, μόνο οι κάτοχοι του μεγάλου κεφαλαίου ή τα όργανά
τους, μπορούν να κάνουν τέτοιους αγώνες. Άνθρωποι ή ομάδες ανθρώπων
χωρίς κεφάλαια, όσο μεγάλα κι αν είναι τα ιδανικά που υπερασπίζονται,
είναι προορισμένοι να χάσουν. Όταν έχει κανείς τις εφημερίδες, μορφώνει
και την κοινή γνώμη όπως θέλει. Κι αν ακόμα υπερασπίζεται πράγματα που
γυμνά θα τα απεστρέφετο ο λαός, τα σκεπάζει με τέτοια δημοσιογραφικά
ρούχα ώστε να τα καταπίνει ο λαός. Ή κι αν δεν τα καταπίνει, βάζει τις
εφημερίδες να γράφουν πως τα κατάπιε. Και τότε ο καθένας πιστεύει ότι
όλοι οι άλλοι τα κατάπιαν και υποτάσσεται κι αυτός. Λοιπόν, η Δημοκρατία
είναι το μονογενές και γνήσιο παιδί του καπιταλισμού».
Συνεχίζοντας, στο ίδιο κείμενο, ο Ι. Μεταξάς αναφέρει περί των κοινωνικών συστημάτων: «Από
την μία μεριά ο καπιταλισμός, για να συσσωρεύσει τα κεφάλαια στα χέρια
που τον εκπροσωπούν και να κάνει όλον τον κόσμο σκλάβους του –μα
σκλάβους που να νομίζουν πως είναι ελεύθεροι- έχει ανάγκη της ελευθέρας
οικονομίας και του περιορισμού του κράτους από κάθε επέμβαση εις την
οικονομίαν της κοινωνίας. Και αν πάλι, που και που χρειάζεται καμιά
επεμβασούλα, πάλι πρέπει η μηχανή του κράτους να’ ναι στα χέρια του,
ώστε η επέμβαση , πάντα όσο το δυνατόν μικρότερη, να’ ναι πάντα προς
όφελός του. Κράτη που επικρατεί η διευθυνομένη οικονομία, όσον κι αν
είναι δημοκρατικά –και εννοούμε τέτοια που αποσκοπούν στο γενικό
συμφέρον του λαού- δεν συμφέρουν τον καπιταλισμό. Γιατί μέσα σε τέτοια
κράτη δεν είναι δυνατή η εκμετάλλευση του συνόλου του λαού από τους
εκπροσώπους του καπιταλισμού. Ακόμα, δε, περισσότερο όταν αυτά τα κράτη
είναι και ολοκληρωτικά. Γιατί εκεί μέσα ούτε καν τον τύπο μπορεί ο
καπιταλισμός να έχει στα χέρια του, ούτε την κοινή γνώμη να διευθύνει
κατά τα συμφέροντά του, ούτε με κομματικές μανούβρες να αναποδογυρίζει
ότι δεν τον συμφέρει, ούτε με εκλογές να γίνεται κύριος της κρατικής
μηχανής».
Συμφώνως με τις αρχές του αυτές, οργάνωσε ο Ι. Μεταξάς το Νέο Κοινωνικό
Κράτος. Παίρνει μέτρα πρωτόγνωρα για την εποχή, υπέρ των εργατών και
των αγροτών, που αποτελούσαν την βάση του καθεστώτος, μέτρα τα οποία
σήμερα κατεδαφίζονται από τους μνημονιακούς πολιτικάντηδες. Ποια ήταν
αυτά τα μέτρα; Ιδού:
1ον) Καθιερώνεται το 8ωρο και η πληρωμή των υπερωριών.
2ον) Καθιερώνεται η υποχρεωτική αργία της Κυριακής.
3ον) Απαγορεύεται αυστηρά η παιδική εργασία.
4ον) Καθορίζονται κατώτατα όρια μισθών και
ημερομισθίων – το λεγόμενο «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα» και
υπογράφονται οι πρώτες συλλογικές συμβάσεις εργασίας.
5ον) Ιδρύεται το ΙΚΑ.
6ον) Ιδρύεται η Εργατική Εστία.
7ον) Καθιερώνεται η υποχρεωτική διαιτησία μεταξύ κεφαλαίου και εργαζομένων.
8ον) Καθιερώνεται η Πρωτομαγιά ως επίσημη εθνική εργατική εορτή.
9ον) Καθιερώνεται η άδεια μετ’ αποδοχών.
10ον) Χαρίζονται τα αγροτικά δάνεια.
11ον) Ιδρύονται κρατικοί παιδικοί σταθμοί.
12ον) Η ανεργία εξαφανίζεται.
13ον) Για πρώτη φορά στην ιστορία του ελληνικού κράτους, ο προϋπολογισμός γίνεται πλεονασματικός.
14ον) Γίνεται ευρεία διανομή της γης,
πλήθος αποξηράνσεων και αρδευτικών έργων, με αποτέλεσμα την κατακόρυφη
αύξηση της γεωργικής παραγωγής και του εισοδήματος των αγροτών.
15ον) Ξεκινούν, το 1938, οι πρώτες γεωτρήσεις για άντληση πετρελαίου στο Κατάκολο Ηλείας.
Όμως, το νέο καθεστώς δεν είχε τον απόλυτο έλεγχο του κράτους. Υπήρχε
κι άλλος πόλος εξουσίας, το Παλάτι. Ο Βασιλεύς Γεώργιος ο Β΄ έβλεπε την 4η
Αυγούστου ως μια «παρένθεση» και δεν ενστερνιζόταν τις ιδέες του Ι.
Μεταξά. Ο Ι. Μεταξάς τα γνωρίζει αυτά και ετοιμάζει την συνέχεια του
καθεστώτος και μετά απ’ αυτόν.
Ιδρύει, λοιπόν, την Εθνική Οργάνωση
Νεολαίας (ΕΟΝ), στην οποία εντάσσονται όλοι οι νέοι της Ελλάδος. Σκοπός
της ΕΟΝ ήτο η ανάπτυξη του εθνικού και αγωνιστικού φρονήματος της
νεολαίας, η πάταξη του ατομικιστικού πνεύματος, η ανάπτυξη του
αισθήματος της αλληλεγγύης στην λαϊκή κοινότητα και η ανάδειξη της νέας
ηγεσίας του έθνους, εφόσον δεν υπήρχε ιδιαίτερο κόμμα για να γίνει η
ανάδειξη μέσω αυτού. Οι νέοι της θρυλικής ΕΟΝ έμελλε να γίνουν οι
δημιουργοί του έπους του ’40. Ήταν τέτοια η απήχηση της ΕΟΝ, που
αργότερα, στα χρόνια της κατοχής, οι κομμουνιστές ονόμασαν ΕΠΟΝ την
νεολαία του ΕΑΜ, για λόγους προφανείς.
Ο Ι. Μεταξάς είχε δώσει ιδιαίτερη
βαρύτητα στο θέμα της ΕΟΝ και αποκαλούσε τους νεολαίους «τα παιδιά
μου». Το θεωρούσε προσωπικό του έργο, έργο ζωής. Κι ήταν πράγματι το
μέγιστο εθνικό του επίτευγμα.
Τεράστιο υπήρξε επίσης το έργο του Ι. Μεταξά στον τομέα της τέχνης, των
γραμμάτων και του ελληνικού πολιτισμού. Είπαν γι’ αυτόν και το έργο του
κορυφαίες καλλιτεχνικές και πνευματικές προσωπικότητες της εποχής: «Ο Μεταξάς είναι αντάξιος του Λεωνίδα και του Παλαιολόγου» (Αιμίλιος Βεάκης). «Το
μεγάλο πνεύμα του Μεταξά δεν άφησε καμία πτυχή της ελληνικής ζωής,
χωρίς να ρίξει απάνω της το στοργικό φως του. Το ελληνικό θέατρο
χρωστάει σ’ αυτόν την αναγέννησή του» (Μαρίκα Κοτοπούλη). «Η
αγάπη του για την τέχνη και τους καλλιτέχνες είναι απεριόριστη. Ο
Μεταξάς δεν αρνήθηκε ποτέ ότι του ζητήθηκε για την προστασία και την
προαγωγή της ελληνικής τέχνης» (Παντελής Πρεβελάκης).
«Προβλέπω πόλεμον μεταξύ Αγγλικού και Γερμανικού συγκροτήματος.
Πόλεμο πολύ χειρότερο του προηγουμένου. Εις τον πόλεμον αυτόν θα κάνω
ό,τι μπορώ δια να μην εμπλακεί η Ελλάς, αλλά τούτο, δυστυχώς, είναι
αδύνατον». Αυτά τα προφητικά λόγια έγραφε στο ημερολόγιό του ο
Εθνικός Κυβερνήτης το 1936. Πρώτο, λοιπόν, μέλημα του Νέου Κράτους ήταν η
δημιουργία αξιόμαχου Στρατού και η εξασφάλιση των μέσων για κάτι
τέτοιο. Επ’ αυτού δεν χρειάζεται να αναφέρουμε πολλά. Το Έπος του ’40
αποδεικνύει περίτρανα την επιτυχία εις αυτόν τον τομέα!
Επίσης, το καθεστώς της 4ης Αυγούστου έπληξε με
αποφασιστικότητα το ξενοκίνητο και ξενόδουλο ΚΚΕ. Από την μία με τα
τολμηρά και πρωτοποριακά φιλεργατικά και φιλαγροτικά του μέτρα στέρησε
από τους κομμουνιστές την δυνατότητα εκμεταλλεύσεως των κοινωνικών
αιτημάτων. Κι απ’ την άλλη, με τον δαιμόνιο υπουργό Ασφαλείας,
Κωνσταντίνο Μανιαδάκη, κατεξευτέλισε και διέλυσε το ΚΚΕ. Αφού στην αρχή
εξάρθρωσε όλον τον παράνομο μηχανισμό του κόμματος, έκανε τα περισσότερα
μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ «δηλωσίες» και «πράκτορες της
ασφάλειας». Πλέον, κανείς κομμουνιστής δεν είχε εμπιστοσύνη σε κανέναν!
Ακόμη και παράνομο «Ριζοσπάστη» εξέδιδε και διακινούσε το υπουργείο
Ασφαλείας, σπέρνοντας την αμφιβολία μεταξύ τους, για το ποιος από τους
δύο «Ριζοσπάστες» -αυτός που εξέδιδαν παράνομα τα απομεινάρια του
κόμματος ή αυτός που εξέδιδε η ασφάλεια- ήταν ο γνήσιος! Έλεγε μετά τον
πόλεμο σε συνέντευξή του το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ, Γιάννης Ιωαννίδης:
«Στα τέσσερα χρόνια της δικτατορίας του, μας χάλασε ό,τι είχαμε
φτιάξει σε 15 χρόνια. Ακόμα λίγο και η κατάσταση θα άλλαζε ριζικά. Ήρθε,
όμως, ο Μεταξάς και κατάφερε να εκμηδενίσει όλη αυτή την αναρχία που
μας εξυπηρετούσε».
Αυτό ήταν το καθεστώς της 4ης Αυγούστου και τα επιτεύγματά
του. Βεβαίως, τα χρόνια που ακολούθησαν με την αναγκαστική είσοδο της
Ελλάδος στον πόλεμο –ελέω των Ιταλών- και με τον εξαιρετικά ύποπτο
–τουλάχιστον!- και πολύ βολικό για ορισμένους «θάνατο» του Μεταξά, αλλά
και τα κατοπινά τραγικά γεγονότα γύρισαν την Ελλάδα πολλά χρόνια πίσω
και η σπορά που έριξε ο Ι. Μεταξάς εχάθη, με ολέθρια αποτελέσματα για
την Ελλάδα μας.
Ως επίλογο, θα παραθέσω την άποψη για τον Ι. Μεταξά και το έργο του,
του γνωστού (μακαρίτη πλέον) αριστερού συγγραφέως Βασίλη Ραφαηλίδη, από
το βιβλίο του «Ιστορία του Νεοελληνικού κράτους 1830-1974»):
«Ο Μεταξάς κάθε άλλο παρά τυχαίος ήταν. Έχουμε την τάση να
υποτιμούμε τους δικτάτορες. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση να
χαρακτηρίζουμε τον Μεταξά «νάνο», κάνοντας ανόητη αναφορά στο ανάστημά
του. Ο Μεταξάς δεν ήταν νάνος, ήταν λαϊκός ηγέτης» (σελ. 137).
«Βέβαια, ο Μεταξάς έστειλε στην εξορία κόσμο και κοσμάκη. Όμως δεν
ήταν ο εφευρέτης της εξορίας. Άλλωστε και ο Βενιζέλος έστειλε στην
εξορία ουκ ολίγους και μάλιστα όχι στα ελληνικά νησιά, αλλά στην μακρινή
Κορσική, για μεγαλύτερη ασφάλεια» (σελ. 139).
«Όπως και να’ ναι, δεν πρέπει να αποσιωπούμε πως ο Μεταξάς είναι
αυτός που: καθιέρωσε το θεσμό των συλλογικών συμβάσεων εργασίας,
επέβαλλε το θεσμό της κοινωνικής περίθαλψης, καθιέρωσε το θεσμό της
υποχρεωτικής άδειας, επέβαλλε το οχτάωρο κ.λπ.» (σελ. 139).
«Κατά τη διάρκεια της υπουργίας του σε πολλές κυβερνήσεις πριν
γίνει δικτάτορας, συνέβαλλε αποφασιστικά στο να αποκτήσει η Ελλάδα
δρόμους της προκοπής» (σελ. 140).
«Ας μάθουμε επιτέλους να λέμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους και να
μην παραποιούμε την ιστορία μας. Ο ελληνικός λαός, στην πλειοψηφία του,
αγάπησε τον Μεταξά. Όπως και οι Ιταλοί που αγάπησαν τον Μουσολίνι, όπως
και οι Γερμανοί που αγάπησαν τον Χίτλερ, όπως και οι Ισπανοί που
αγάπησαν τον Φράνκο» (σελ. 153).
Γ. Δημητρακόπουλος
Συνταξιούχος Εκπαιδευτικός
Π. Φάληρο - Αθήναι
