Imperator Cesar Divi Filius. Με αυτόν τον τρόπο ήταν επισήμως γνωστός ο Οκταβιανός. Ήταν
ο πρώτος αυτοκράτορας της Ρώμης, ο οποίος κυβέρνησε από το 27 π.Χ
μέχρι και το 14 μ.Χ. Ονομάσθηκε από την Σύγκλητο Αύγουστος (Αugustus),
τίτλος που αποδιδόταν μόνο σε θεούς, και υποδήλωνε την «αύξηση», την
επέκταση, την άνοδο. Ήταν ο άνθρωπος που λατρευόταν ως θεός από την
μία άκρη της αυτοκρατορίας έως την άλλη. Ήταν αυτός που αναδόμησε τον
καθημαγμένο, από τους εμφυλίους πολέμους, Ρωμαϊκό κόσμο.
Ο Οκταβιανός μετά τη μάχη στο Άκτιο, το 27 π.Χ και την εξόντωση του
Αντωνίου αρχίζει να δρομολογεί τις διαδικασίες για την ανόρθωση και την
ανασυγκρότηση του ρωμαϊκού κράτους. Τερμάτισε με επιτυχία τους
εθνοκτόνους εμφυλίους πολέμους και επί της ηγεσίας του η ρωμαϊκή
επικράτεια και συλλήβδην ο αρχαίος κόσμος γνώρισε ειρήνη, ευημερία,
τάξη και ασφάλεια. Ήταν ο άνδρας ο οποίος πρέσβευε τη
ρωμαϊκή Παράδοση στην πιο αγνή της μορφή, και τις ρωμαϊκές Αρετές έτσι
όπως αυτές εξεφράσθησαν και επηρέασαν τη ρωμαϊκή δημοκρατία στο
παρελθόν. Η προσωπικότητά του και οι αντιλήψεις του διαφαίνονται εντόνως
και διακρίνονται εμφανώς από αυτών των προηγούμενων πολιτικών ανδρών.
Ας δούμε συνοπτικώς τις εθνικές του ανησυχίες στο ρηξικέλευθο πολιτικό
σύστημα που εφάρμοσε.
Η διαφορά του με τον Ιούλιο Καίσαρα ήταν πως ο Καίσαρ είχε
υποτιμήσει τις αντιλήψεις του ρωμαϊκού λαού και του ιταλικού έθνους για
οποιαδήποτε μορφή εξισωτισμού, καθώς διολίσθησε στο ατόπημα της
εξομοιώσεως των ρωμαίων πολιτών με τους υποτελείς των επαρχιών. Η
«ισότητα» αυτή φυσικά δεν άρεσε στους υπερήφανους Ρωμαίους πολίτες,
καθώς ήθελαν να διατηρήσουν την πολιτική τους και συνεπώς εθνική τους
υπόσταση. Αντιθέτως ο Αύγουστος θεωρούσε πως οι Ρωμαίοι πολίτες και οι
Ιταλοί σύμμαχοι δεν θα έπρεπε φυσικά να βρίσκονται στην ίδια πολιτική
μοίρα με τους υπόλοιπους υποτελείς (dediticii). Αγωνίσθηκε να κατέχουν
οι Ρωμαίοι κυρίαρχη θέση μέσα στην αυτοκρατορία. Αυτή ακριβώς η αντίληψη
του Αυγούστου η οποία και διαπότιζε όλες τις εκφάνσεις της ρωμαϊκής
κοινωνίας ήταν αυτή που συνετέλεσε στην ήττα του Αντωνίου. Συνειδητοποιώντας
την ισχύ του εθνικού ρωμαϊκού αυτο-συναισθήματος, το χρησιμοποίησε ως
ιδεολογικό όπλο ενάντια στον αγώνα του Αντωνίου. Εκμεταλλευόμενος την
δουλοπρέπεια που έδειχνε στην Κλεοπάτρα, αλλά και έναν όρο της διαθήκης
του (σύμφωνα με τον οποίο ο Αντώνιος μεταβίβαζε τμήμα ρωμαϊκής
επικράτειας στα παιδιά της βασίλισσας), ο Αύγουστος παρουσιάσθηκε ως ο
θεματοφύλακας της ρωμαϊκής Παράδοσης, και της ρωμαϊκής Ταυτότητας σε
αντίθεση με τον Αντώνιο στον οποίο καταλόγιζε ανυπακοή, προδοσία,
κοσμοπολιτισμό.
Τα μέτρα που έλαβε για την ενίσχυση της Ταυτότητας του ρωμαϊκού
στοιχείου προκαλούν έντονο ενδιαφέρον. Αναντιρρήτως τα εκκαθαριστικά
αυτά μέτρα συνέτειναν στην προάσπιση της ομοιογένειας. Θεωρούσε πως η
ανεξέλεγκτη εισροή υπηκόων των επαρχιών (υποτελών) στο σώμα των πολιτών
επείχε ρόλο διαβρωτικό για το σώμα της κοινωνίας και γι' αυτό επέβαλε
μέτρα σύμφωνα με τα οποία ο ρωμαίος πολίτης έπρεπε να νυμφεύεται και να
τεκνοποιεί ώστε να αυξηθεί το ρωμαϊκό αίμα και συνεπώς ο πληθυσμός. Έτσι
το υπερέχον στοιχείο έπρεπε να είναι το ιταλικό. Οι γάμοι με
απελεύθερους απαγορευόνταν. Τα επιβληθέντα αυτά μέτρα απέβλεπαν στη
διαφύλαξη της φυλετικής και εθνικής Ταυτότητας των Ρωμαίων.
Επίσης στα πλαίσια της προσπάθειας περιφρουρήσεως της εθνικής
ομοιογένειας ανήκουν και οι προσπάθειες δημιουργίας εθνικού στρατού. Σε
αντίθεση με τον Καίσαρα και τον Αντώνιο, ο Αύγουστος επεδίωξε ο στρατός
να αποτελείται αποκλειστικώς και μόνο από Ρωμαίους πολίτες, θέτοντας
έτσι τα θεμέλια ενός ισχυρού, μόνιμου εθνικού στρατού. Είχε την
πεποίθηση πως την ρωμαϊκή αυτοκρατορία δεν θα μπορούσε να την
υπερασπίζεται αποτελεσματικότερα άλλος στρατός εκτός από εκείνον η βάση
του οποίου θα αποτελούταν από Ρωμαίους. Έτσι οι λεγεωνάριοι ήταν,
κυρίως, ή Ρωμαίοι πολίτες ή Ιταλοί σύμμαχοι. Η δημιουργία, βεβαίως,
δεύτερου σώματος στρατού αποτελούμενου από υποτελείς υπηκόους, κατείχε
επικουρικό ρόλο και όχι βασικό.
Το 29 π.Χ προβαίνει σε μια ανασύνθεση της ιθύνουσας τάξης. Αναθεωρεί
τον κατάλογο της Συγκλήτου διαγράφοντας 190 μέλη της. Το κριτήριο; Η
διαφθορά, η διαπλοκή και η ανεντιμότητα που αυτά επέδειξαν. Κατά
την κρίση του Αυγούστου, η Σύγκλητος είχε διαβρωθεί από άτομα που δεν
είχαν το κατάλληλο ηθικό υπόβαθρο και γι' αυτό το λόγο τα απέπεμψε. Η
Αξιοκρατία ενάντια στην γραφειοκρατία και το συμφέρον της κοινότητας
ενάντια στον ατομικισμό.
Το 27 π.Χ παραιτείται από τις έκτακτες εξουσίες που του είχαν
ανατεθεί, αποποιούμενος έτσι την υπεροψία που διέτρεχε προκατόχους του,
και διατηρεί μόνο τον τίτλο του “imperator”, τίτλο καθαρώς στρατιωτικό.
Είναι προφανής η σημαντική θέση που κατείχε η έννοια του στρατού στη
ρωμαϊκή Παράδοση. Μέσα στο ίδιο έτος, δείχνοντας αδιάπτωτο ενδιαφέρον
και αγάπη για την πατρίδα του, αρχίζει την περίφημη "Παλινόρθωση" του
ρωμαϊκού πολιτεύματος. Χωρίς να μπορούμε να χαρακτηρίσουμε, έστω
περιφραστικώς, το νέο πολίτευμα που δημιούργησε, μπορούμε να διακρίνουμε
και να περιγράψουμε ένα πολίτευμα Εθνικό, με φιλολαϊκές αντιλήψεις.
Κατόρθωσε να συγκεράσει στοιχεία της αρχαίας Ρώμης, του παλαιού
καθεστώτος με νέες αντιλήψεις, συνθήκες και επιταγές των καιρών δίχως να
θίξει στο παραμικρό τις ισχύουσες κοινωνικές και παραδοσιακές δομές.
Πράττοντας μια γενική επισκόπηση στην προσωπικότητα και στο πολιτικό
του πρόγραμμα, διαφαίνεται καταδήλως η προσπάθειά του να προβάλει, να
αναδείξει και να διατηρήσει το ρωμαϊκό - ιταλικό στοιχείο σύμφωνα με την
λαϊκή απαίτηση, η οποία προέβαλε μια γενική άρνηση για εξίσωση με τον
υπόλοιπο πληθυσμό των επαρχιών, εξίσωση η οποία θα οδηγούσε στην
καταστροφική ανομοιομορφία των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων. Αυτός ήταν ο
Αύγουστος. Ιmperator για τον ρωμαϊκό στρατό, princeps για τον ρωμαϊκό
λαό. Οδήγησε το ρωμαϊκό κράτος σε μια πραγματική Εθνική Ανασυγκρότηση,
αφήνοντας μια τεράστια πολιτική και πολιτιστική κληρονομιά σε όλον τον
δυτικό πολιτισμό.
Γεώργιος Σύρος