Στις 31 Ιουλίου του 1920 δολοφονήθηκε στο κέντρο των Αθηνών
ένας ξεχωριστός Έλληνας, ίσως ο πιο σημαντικός οραματιστής και μαχητής
της Ελληνικής Ιδέας στον αιώνα μας. Στις 31 Ιουλίου του 1920 δολοφονήθηκε ο θρυλικός Ίδας του Μακεδονικού Αγώνος, ο Ίων Δραγούμης.
Βαθύτατα επηρεασμένος από τον Νίτσε και τον Auguste-Maurice
Barrès, ο Ίων Δραγούμης, υπήρξε ο πραγματικός πατέρας του Ελληνικού
Εθνικισμού, όντας βασικός καταλύτης στην διαμόρφωση της Ελληνικής
Ιδεολογίας, κορυφογραμμές της οποίας υπήρξαν ο Περικλής Γιαννόπουλος, ο
Παλαμάς, ο Σικελιανός και πολλοί άλλοι.
Καθόλου τυχαίο ότι ο Σικελιανός «ομολόγησε» την «ανθρώπινη του πίστη» ως εθνικιστής στον πατέρα του Ελληνικού Εθνικισμού, Ίωνα Δραγούμη, γράφοντάς του:
«Αξιότιμε Φίλε,
Αν άργησα υπερβολικά κι ελπίζω όχι ασυγχώρητα να σας πω τη βαθιά μου τιμή για το βιβλίο σας «Όσοι Ζωντανοί» και να σας σφίξω εγκάρδια το χέρι, σας παρακαλώ να το αποδώσετε στην καθόλου βιαστικήν υπόληψη που του ώφειλα.
Καθώς ίσως θα ώφειλα ν’ απαντήσω με μια λέξη στο λοξό ερώτημα σας για την ανθρώπινη μου πίστη: «Είμαι τετρακάθαρα Εθνικιστής».
Μόνο που και πάλι βιαστικός ο λόγος μου, όσο δεν τον φανερώνει το έργο
που αφιέρωσα τη ζωή μου. Και το λέγω μόνο με την απλή ιδέα πως αν
συναντιέται με την σκέψη σας, δε δείχνει παρά μία απ’ τις εσώτερες
αφορμές της εκτίμησης μου. Θα ήθελα και ό,τι άλλο ετυπώσατε· αλλά καθώς
σε λίγο και πολύ πιθανό να περάσω στην Ελλάδα για κάμποσο, θα σας δώσω
διεύθυνση απ’ αλλού, αν δεν τύχει να σας ιδώ. Μένω ωστόσο με τιμή.
Άγγελος Σικελιανός»
Ποιος ήταν όμως ο Ίων Δραγούμης, που έπεσε δολοφονημένος από
σφαίρες Ελλήνων; Σε απάντηση όλων αυτών που προσπαθούν να διαστρεβλώσουν
το ιδεολογικό και πολιτικό πιστεύω του μεγάλου αυτού Έλληνα, μας μιλάει
ο ίδιος μέσα από τα κείμενά του. Όπως:
«…Όσο τα έθνη μεταμορφώνονται σ' απλές κοινωνίες ανθρώπων, τόσο
φτωχότερα καταντούν, τόσο δηλαδή λιγώτερες απαίτησες ανθρώπων και ορμών
μπορούν να ευχαριστήσουν. Και κείνα τα έθνη φτωχαίνουν και καταντούν
κοινωνίες όπου οι άνθρωποι όλα ισοπεδώνονται μικραίνοντας και γενάμενοι
φιλήσυχοι, χωρίς ορμές πολλές και έντονες, χωρίς πλούτη από νιάτα, δίχως
τρέλα και λαχτάρες και καρδιοχτύπια, δίχως τυχοδιωκτική όρεξη, χωρίς
λάμψη, χωρίς πολεμική μανία.»
"Οι δημοκρατίες είναι ελληνικό πολίτευμα, ολιγαρχικές όμως
δημοκρατίες". "Οι Έλληνες είμεθα ολιγαρχικοί και όχι δημοκρατικοί και
όχι συχνά χανόμαστε από τα λόγια και δεν το καταλαβαίνομε πως δεν
είμαστε δημοκρατικοί".
Αντιμάχεται το Σύνταγμα - που το θεωρεί αρρώστια - και δεν
"συγχωρεί στον πατέρα του, που έχει ζωή μέσα του το ότι προσκολλήθηκε
στους συνταγματικούς τύπους". Τον κουράζει "η εκλογική, επαρχιακή και
κοινοβουλευτική ζωή".
"…Ο ελιτισμός του Δραγούμη με νιτσεϊκή προέλευση περισσότερο,
παρά με γνώση, αν μπορώ να κρίνω, της έρευνας και των εργασιών των
Vilfredo Pareto, Gaetano Mosca και Robert Michels, περιορίζεται στο
αίτημα της δημιουργίας μιας ηγετικής αριστοκρατίας εξαιρετικών ανθρώπων.
Η εκπαίδευσή τους θα ήτανε στα πλαίσια της εθνοκεντρικής ιδεολογίας και
η πειθαρχία τους στρατιωτική. Στην ίδια γραμμή βρίσκεται κι' η σκέψη:
"να διοικηθή στρατιωτικά η Ελλάδα. Κάθε νομός να έχει Ταγματάρχη για
Νομάρχη. Κι' έτσι όλα θα μπουν σε τάξη…"
«Τι εμποδίζει τους Έλληνες τους τωρινούς να κουνηθούν σαν
έθνος και να δημιουργήσουν; Αυτό, ό,τι και να είναι, πρέπει να λείψη
από τη μέση»
ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ – ΟΣΟΙ ΖΩΝΤΑΝΟΙ
«Αν είμαστε ζωντανό γένος, δε θα κολλήσωμε στο πολιτικό
σύστημα που μας κάθισαν. Το σύνταγμα και οι βουλευτές είναι μια
αρρώστεια. Δεν είναι η ζωή μας. Ή θα μας πεθάνη ή θα ψοφήση τέλος πάντων
αυτή. Και θα ζήσωμε τότε με άλλο σύστημα πολιτικό, που μας έρχεται
καλλίτερα. Πως, χωρίς να μας μελετήσουν, χωρίς να μάθουν καλά το φυσικό
μας, μας κόλλησαν βουλευτές και συντάγματα;»
ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ – ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1903
«Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός σοσιαλιστής. Αγαπώ
πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός πατριώτης. Αγαπώ πάρα πολύ τον
άνθρωπο για να νοιώσω τον εαυτό μου άτομο. Από άνθρωπος μιας τάξης με
ορισμένα συμφέροντα τάξης, γίνομαι σοσιαλιστής με την πλατιά έννοια, και
θέλω μια καινούρια οικονομία της κοινωνίας μου και των άλλων κοινωνιών.
Από στενός πατριώτης, γίνομαι εθνικιστής, με τη συνείδηση του έθνους
μου και όλων των άλλων εθνών, γιατί οι διαφορές των εθνών πάντα θα
υπάρχουν, και έχω τη συνείδησή τους και χαίρομαι που υπάρχουν αυτές οι
διαφορές, που με τις αντιθέσεις τους, με τις αντιλήψεις τους, υψώνουν
την ανθρώπινη συνείδηση και ενέργεια. Από άτομο γίνομαι άνθρωπος.»
Ίων Δραγούμης
Η «Νεκρική Ωδή» που συνέθεσε προς τιμήν του Ίωνος Δραγούμη, ο Κωστής Παλαμάς:
«Λευκή, ας βαλθή όπου έπεσες, κολώνα, / (Πώς έπεσες, γραφή να μην
το λέει) / λευκή, με της Πατρίδας την εικόνα. / Μόνο εκείνη ταιριάζει
να σε κλαίει, / βουβή, μαρμαρωμένη να σε κλαίει.»
ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ του Ίωνος Δραγούμη
Διπλωμάτης, πολιτικός και συγγραφέας. Aνάλωσε τη ζωή του στην
προάσπιση των εθνικών υποθέσεων, μέχρις ότου πέσει και ο ίδιος θύμα του
Εθνικού Διχασμού το 1920. Μαζί με τους φίλους του Περικλή Γιαννόπουλο
και Αθανάσιο Σουλιώτη - Νικολαΐδη, υπήρξε ένας από τους κύριους
εκπροσώπους του ελληνικού ρομαντικού εθνικισμού των αρχών του 20ου
αιώνα.
Με καταγωγή από το Βογατσικό της Καστοριάς, ο Ίων Δραγούμης
γεννήθηκε στην Αθήνα στις 2 Σεπτεμβρίου του 1878. Ήταν ο πέμπτος γιος
του δικαστικού και μετέπειτα πρωθυπουργού Στέφανου Δραγούμη και της
Ελισάβετ Κοντογιαννάκη. Σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το
1897 κατατάχτηκε εθελοντής στον άτυχο για τα ελληνικά όπλαελληνοτουρκικό
πόλεμο.
Το 1899 εισήλθε στο διπλωματικό σώμα και το 1902 τοποθετήθηκε ως
υποπρόξενος στο Γενικό Προξενείο του Μοναστηρίου. Από τη θέση αυτή και
με τη συνεργασία του πατέρα του και του γαμπρού του Παύλου Μελά
εργάστηκε επίμονα για την οργάνωση των ορθοδόξων κοινοτήτων της
Μακεδονίας κατά των Βούλγαρων σχισματικών, γνωστών και ως κομιτατζήδων.
Τα επόμενα χρόνια υπηρέτησε ως πρόξενος στις Σέρρες (1903), στον
Πύργο Βουλγαρίας, στη Φιλιππούπολη (1904), στην Αλεξανδρούπολη (τότε
Δεδέαγατς) και στην Αλεξάνδρεια, όπου γνώρισε τους δύο έρωτες της ζωής
του: την Πηνελόπη Δέλτα και τη Μαρίκα Κοτοπούλη. Το 1907 τοποθετήθηκε
στο προξενείο της Κωνσταντινούπολης με τον βαθμό του γραμματέα. Η
παραμονή του εκεί συνέπεσε με την Επανάσταση των Νεοτούρκων.
Οι επαγγελίες των επαναστατών «περί ισοπολιτείας των διαφόρων
εθνοτήτων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία» φάνηκαν να δικαιώνουν ορισμένες
απόψεις του, που θεωρούσαν ότι η λύση του ελληνικού ζητήματος θα
μπορούσε να αναζητηθεί όχι με την ενσωμάτωση των αλύτρωτων πατρίδων στο
Ελληνικό Κράτος, αλλά με τη «δημιουργία των συνθηκών που θα επέτρεπαν
την ελεύθερη οικονομική, πολιτική και πολιτισμική ανάπτυξη των Ελλήνων
στην ανατολική τους κοιτίδα».
Ο Ίων Δραγούμης (κάτω δεξιά) με την επίσημη στολή των Ελλήνων διπλωματών.
Από
το 1909 υπηρέτησε διαδοχικά στις πρεσβείες της Ρώμης και Λονδίνου,
αναμίχθηκε στο Επαναστατικό Κίνημα του Γουδή (1909), ενώ το 1911
οργάνωσε στην Πάτμο συνέδριο για την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην
Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων υπηρέτησε στο
επιτελείο του Αρχιστρατήγου Διαδόχου Κωνσταντίνου και τον Οκτώβριο του
1912 διαπραγματεύτηκε με τους Τούρκους την παράδοση της Θεσσαλονίκης.
Στη συνέχεια διορίσθηκε διαδοχικά επιτετραμμένος στις πρεσβείες της
Πετρούπολης, της Βιέννης, του Βερολίνου και το 1914 πρεσβευτής στην
Πετρούπολη. Οι συχνές μεταθέσεις όλα αυτά τα χρόνια οφείλονταν στην
άκαμπτη στάση του στα ευαίσθητα εθνικά θέματα και στις απρόβλεπτες
πρωτοβουλίες που ανέπτυσσε.
Τον Μάιο του 1915 παραιτήθηκε από τη διπλωματική υπηρεσία για να πολιτευθεί. Πήρε
μέρος στις εκλογές της 31ης Μαΐου και εκλέχθηκε ανεξάρτητος βουλευτής
Φλώρινας. Υποστηρικτής αρχικά του Ελευθέριου Βενιζέλου ήλθε σε ρήξη μαζί
του, καθώς διέκρινε σημάδια αυταρχισμού και εθνικής υποτέλειας στην
πολιτική του. Ο αντιβενιζελισμός του Δραγούμη δεν προερχόταν
από κάποια τυφλή πίστη στη Μοναρχία, αλλά αντίθετα από την πίστη στην
εθνική αυτοδιάθεση. Τον Ιανουάριο του 1916 εξέδωσε το περιοδικό Πολιτική Επιθεώρησις, που συμμεριζόταν τις επιλογές της αντιβενιζελικής παράταξης.
Μετά την επιτυχία του βενιζελικού κινήματος το 1917 εξορίσθηκε με
άλλους αντιβενιζελικούς πολιτικούς στην Κορσική, όπου παρέμεινε μέχρι το
τέλος του πολέμου (1918). Επανήλθε στην Ελλάδα για να εξοριστεί αυτή τη
φορά στη Σκόπελο. Απελευθερώθηκε στα τέλη του 1919 και ανέπτυξε δράση
υπέρ της «Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως», η οποία συσπείρωνε τους
αντιβενιζελικούς. Ο Ίων Δραγούμης ήταν ένας από τους ηγέτες της, καθώς
ξεχώριζε τόσο για τις πολιτικές και διπλωματικές του ικανότητες, όσο και
για την πνευματικότητα και την αγνή φιλοπατρία του.
Την επομένη της απόπειρας
δολοφονίας του Ελευθερίου Βενιζέλου στο Παρίσι (30 Ιουλίου 1920), ο Ίων
Δραγούμης δολοφονήθηκε από βενιζελικούς αξιωματικούς στη διασταύρωση των
οδών Βασιλίσσης Σοφίας (τότε Κηφισίας) και Παπαδιαμαντοπούλου. Η άσκοπη
και άδικη δολοφονία του συγκίνησε το Πανελλήνιο και τον πολιτικό κόσμο.
Ο Κωστής Παλαμάς από τις στήλες της Καθημερινής του αφιέρωσε τη Νεκρική Ωδή:
Λευκή ας βαλθεί όπου έπεσες, Κολώνα
(Πώς έπεσες, γραφή να μη το λέη)
Λευκή με της Πατρίδας την εικόνα
Μόνο εκείνη ταιριάζει να σε κλαίη,
Βουβή, μαρμαρωμένη να σε κλαίη!
(Πώς έπεσες, γραφή να μη το λέη)
Λευκή με της Πατρίδας την εικόνα
Μόνο εκείνη ταιριάζει να σε κλαίη,
Βουβή, μαρμαρωμένη να σε κλαίη!
Το συγγραφικό του έργο, αποτελούμενο από πολιτικές μελέτες, άρθρα
κοινωνικού προβληματισμού και λογοτεχνήματα, συντονίζεται με την εθνική
και πολιτική του δράση. Υπήρξε από τους πρωτεργάτες του
δημοτικισμού στην Ελλάδα και συχνά υπέγραφε με το ψευδώνυμο Ίδας. Το
πολιτικό του μανιφέστο εμπεριέχεται στο κείμενα Ελληνικός Πολιτισμός (1914) και Μονοπάτι, στο οποίο αναλύει τους σκοπούς της ύπαρξης του ελληνικού έθνους και το περιεχόμενο της εθνικής ιδεολογίας. Ο Ίων Δραγούμης πίστευε βαθιά στην κοινοτική ιδέα και όχι στην αυταπάτη της δημοκρατίας, που μας «σαπίζει», όπως έλεγε.
Το χρονικό της άνανδρης δολοφονίας του Ίωνος Δραγούμη:
Η αρχή του τέλους για τον Ίωνα Δραγούμη, ήρθε με την απόπειρα
δολοφονίας κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου στο Παρίσι στις 30 Ιουλίου του
1920. Η διάδοση της πληροφορίας αυτής, ήρθε στην Ελλάδα διαστρεβλωμένη,
πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα, πλήθος βενιζελικών να βγει στους δρόμους
εξαγριωμένο.
Ο παρακρατικός αυτός όχλος κατέστρεψε πλήθος γραφείων του αντιπολιτευόμενου Τύπου. Λεηλατήθηκαν τα γραφεία των εφημερίδων, Καθημερινή, Ριζοσπάστης, θέατρα όπως το «Κοτοπούλη», αλλά και σπίτια πολιτικών της αντιπολίτευσης.
Τα επεισόδια αυτά ονομάστηκαν Ιουλιανά και σημαδεύτηκαν από την δολοφονία του Ίωνος Δραγούμη στις 31 Ιουλίου. Ο Δραγούμης βρισκόταν εκείνη την ημέρα στο σπίτι της Μαρίκας Κοτοπούλη στην Κηφισιά. Ωστόσο ο ίδιος θέλησε να φύγει και να κατευθυνθεί γρήγορα προς την Αθήνα προκειμένου να κλείσει την ύλη για την Πολιτική Επιθεώρησι η οποία θα κυκλοφορούσε την επόμενη ημέρα. Προφανώς από προαίσθημα, η Μαρίκα Κοτοπούλη τον προέτρεψε να μην φύγει από το σπίτι λόγω των επεισοδίων.
Ο Ίων Δραγούμης μπαίνει στο αυτοκίνητό του και κατευθύνεται προς την Αθήνα. Στο ύψος των Αμπελοκήπων, τον σταματούν άνδρες της στρατιωτικής φρουράς του Ελευθερίου Βενιζέλου. Επρόκειτο για ενέδρα ανδρών του τότε αρχηγού της Χωροφυλακής, Εμμανουήλ Ζυμβαράκη. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που διέρρευσαν, υπήρξαν έντονες διαβουλεύσεις του επικεφαλής του Τάγματος Ασφαλείας, Παύλου Γρυπάρη με τον στενό συνεργάτη του Βενιζέλου, Εμμανουήλ Μπενάκη.
Αυτόπτης μάρτυρας υποστήριξε πως ο Ίων Δραγούμης οδηγήθηκε πεζή, συνοδεία στρατιωτών, προς την συμβολή των οδών Βασιλίσσης Σοφίας (τότε λεγόταν Κηφισίας) και Παπαδιαμαντοπούλου, κοντά στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα το ξενοδοχείο Χίλτον. Τελικά μετά από λίγο, ακούστηκαν πυροβολισμοί με αποτέλεσμα ο Ίων Δραγούμης να πέσει νεκρός στο έδαφος. Στο συγκεκριμένο σημείο έχει αναγερθεί σήμερα και αναμνηστική στήλη.
Ένα από τα τραγικά παιχνίδια της μοίρας είναι ότι ο Δραγούμης κατευθυνόμενος προς τα γραφεία του περιοδικού του, σκόπευε να συγγράψει άρθρο στο οποίο θα καταδίκαζε την απόπειρα δολοφονίας κατά του Βενιζέλου. Ο τότε πρωθυπουργός φαίνεται να αναφώνησε μόλις του ανήγγειλαν την είδηση της δολοφονίας του Δραγούμη: «Φρικτό! Φρικτό! Φρικτό!».
Ο παρακρατικός αυτός όχλος κατέστρεψε πλήθος γραφείων του αντιπολιτευόμενου Τύπου. Λεηλατήθηκαν τα γραφεία των εφημερίδων, Καθημερινή, Ριζοσπάστης, θέατρα όπως το «Κοτοπούλη», αλλά και σπίτια πολιτικών της αντιπολίτευσης.
Τα επεισόδια αυτά ονομάστηκαν Ιουλιανά και σημαδεύτηκαν από την δολοφονία του Ίωνος Δραγούμη στις 31 Ιουλίου. Ο Δραγούμης βρισκόταν εκείνη την ημέρα στο σπίτι της Μαρίκας Κοτοπούλη στην Κηφισιά. Ωστόσο ο ίδιος θέλησε να φύγει και να κατευθυνθεί γρήγορα προς την Αθήνα προκειμένου να κλείσει την ύλη για την Πολιτική Επιθεώρησι η οποία θα κυκλοφορούσε την επόμενη ημέρα. Προφανώς από προαίσθημα, η Μαρίκα Κοτοπούλη τον προέτρεψε να μην φύγει από το σπίτι λόγω των επεισοδίων.
Ο Ίων Δραγούμης μπαίνει στο αυτοκίνητό του και κατευθύνεται προς την Αθήνα. Στο ύψος των Αμπελοκήπων, τον σταματούν άνδρες της στρατιωτικής φρουράς του Ελευθερίου Βενιζέλου. Επρόκειτο για ενέδρα ανδρών του τότε αρχηγού της Χωροφυλακής, Εμμανουήλ Ζυμβαράκη. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που διέρρευσαν, υπήρξαν έντονες διαβουλεύσεις του επικεφαλής του Τάγματος Ασφαλείας, Παύλου Γρυπάρη με τον στενό συνεργάτη του Βενιζέλου, Εμμανουήλ Μπενάκη.
Αυτόπτης μάρτυρας υποστήριξε πως ο Ίων Δραγούμης οδηγήθηκε πεζή, συνοδεία στρατιωτών, προς την συμβολή των οδών Βασιλίσσης Σοφίας (τότε λεγόταν Κηφισίας) και Παπαδιαμαντοπούλου, κοντά στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα το ξενοδοχείο Χίλτον. Τελικά μετά από λίγο, ακούστηκαν πυροβολισμοί με αποτέλεσμα ο Ίων Δραγούμης να πέσει νεκρός στο έδαφος. Στο συγκεκριμένο σημείο έχει αναγερθεί σήμερα και αναμνηστική στήλη.
Ένα από τα τραγικά παιχνίδια της μοίρας είναι ότι ο Δραγούμης κατευθυνόμενος προς τα γραφεία του περιοδικού του, σκόπευε να συγγράψει άρθρο στο οποίο θα καταδίκαζε την απόπειρα δολοφονίας κατά του Βενιζέλου. Ο τότε πρωθυπουργός φαίνεται να αναφώνησε μόλις του ανήγγειλαν την είδηση της δολοφονίας του Δραγούμη: «Φρικτό! Φρικτό! Φρικτό!».
Μαρίκα Κοτοπούλη: Όταν
κατάλαβε ο Ίων ότι επρόκειτο να τον εκτελέσουν, έκανε μια χειρονομία
σαν να έλεγε: «περιμένετε μια στιγμή». Από την κακοποίηση που είχε
υποστεί μέχρι τότε είχε σπάσει το μονόκλ του μα, όπως όλοι οι κομψοί
άνδρες της εποχής του, είχε ένα εφεδρικό. Το φόρεσε και είπε: -Είμαι
έτοιμος.
Α. Χριστοδουλάκης (στρατιώτης που συμμετείχε στην εκτέλεση του Ι. Δραγούμη): Άλλοι
μας βάλανε… Δεν είπε λέξη (ο Δραγούμης). Στη θέση του σπασμένου μονόκλ
έβαλε ένα άλλο. Μας κοίταγε στα μάτια και περίμενε. Πυροβολήσαμε, όταν ο
λοχίας μας απείλησε ότι θα μας τουφεκίσει…
από το βιβλίο του Φ. ΗΛΙΑΔΗ «ΜΑΡΙΚΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ»
Εκδόσεις ΔΩΡΙΚΟΣ